Wednesday, September 11, 2013

سنڌ رينجرس ڪڏهن ۽ ڪيئن پاڪستان رينجرس ۾ تبديل ٿي؟


سنڌ رينجرس ڪڏهن ۽ ڪيئن پاڪستان رينجرس ۾ تبديل ٿي؟

بئريسٽر ضمير گهمرو

سنڌ جڏهن انتظامي کيتر ۾ اڃان نيون وکون رکي رهي هئي ۽ 1937ع جي چونڊن جي نتيجي ۾ سنڌ اسيمبلي وجود ۾ آئي. سنڌ 1935ع جي گورنمينٽ آف انڊيا ايڪٽ هيٺ پهرين اپريل 1936ع تي برصغير جي نقشي تي هڪ جُدا وطن ٿي اُڀريو، جنهن جو پهريون وزير اعظم Premier سر غلام حسين هدايت الله ٿيو. سنڌ اسيمبليءَ 1943ع ۾ سنڌ رينجرس فورس ايڪٽ پاس ڪيو، جنهن هيٺ سنڌ آئين هيٺ پنهنجي رينجرس فورس قائم ڪئي، جيڪا ضرورت وقت نه صرف پوليس جي مدد ۾ ڏني ويندي هئي، پر سنڌ جي بارڊر تي غير قانوني سرگرمين توڙي اسمگلنگ کي روڪڻ لاءِ سنڌ سرڪار جو اهم هٿيار هوندي هئي. واضح رهي ته، ان وقت جي سنڌ اسيمبليءَ ۾ سائين جي ايم سيد سميت سنڌ جا ناميارا اڳواڻ شامل هئا، جن کي سُڌ هئي ته، آئين هيٺ، جيڪو ان وقت گورنمينٽ آف انڊيا ايڪٽ 1935ع هو، سنڌ پنهنجي رينجرس فورس ٺاهڻ جي مجاز آهي، سنڌ رينجرس 12 سالن تائين يعني 1955ع تائين جيستائين ون يونٽ نه لڳو هو، سنڌ ۾ پنهنجون خدمتون سر انجام ڏئي رهي هئي. جڏهن ته ان وقت پنجاب ۾ سنڌ رينجرس جي طرز تي پنجاب بارڊر پوليس فورس ٺهيل هئي.

ويسٽ پاڪستان رينجرس جو ٺهڻ:

جيئن ته 1955ع ۾ سنڌ صوبي جي حيثيت ختم ڪري ان کي ويسٽ پاڪستان ۾ شامل ڪيو ويو هو، ان ڪري سنڌ رينجرس به نئين صوبي ويسٽ پاڪستان حوالي ٿي وئي. 1958ع جي مارشل لا کان پوءِ 1959ع ۾ ويسٽ پاڪستان جي گورنر هڪ آرڊيننس جاري ڪري سنڌ ۽ پنجاب لاءِ ويسٽ پاڪستان رينجرس ٺاهي ڇڏي. 1943ع جي سنڌ اسيمبليءَ جي قانون سازيءَ وانگر هي به هڪ صوبائي قانون سازي هئي ۽ 1970ع ۾ ون يونٽ جي ٽُٽڻ کان پوءِ اصولي، قانوني ۽ آئيني طور تي ائين ٿيڻ گهربو هو ته، سنڌ ۽ پنجاب وچ ۾ ويسٽ پاڪستان رينجرس کي ورهائي، ٻنهي صوبن حوالي ڪيو وڃي ها پر ٻين ڪيترن ئي ادارن وانگر يحيٰ خان 7 ڊسمبر 1971ع تي هڪ حڪم جاري ڪري، ويسٽ پاڪستان رينجرس لاءِ هيٺيان شرط مقرر ڪيا. ويسٽ پاڪستان:

1. رينجرس وفاق جي تابع ڪم ڪندي.

2. ويسٽ پاڪستان رينجرس جو ڊائريڪٽر جنرل مرڪز طرفان، جڏهن ته سنڌ ۽ پنجاب لاءِ هڪ هڪ ڊپٽي ڊائريڪٽر جنرل، هر هڪ پنجاب ۽ سنڌ پاڻ مقرر ڪندا.

3. هر صوبي ۾ رينجرس ۾ مقرريون واسطيدار صوبا ڪندا.

جيئن ته 1970ع جون چونڊون ٿي چڪيون هيون ۽ ملڪ جي نئين آئين ٺاهڻ لاءِ ڪابه پيش رفت نه ٿي هئي، ان ڪري ون يونٽ دوران ويسٽ پاڪستان صوبي جا صوبائي کاتا واپس سنڌ يا ٻين صوبن کي ڏيڻ بجاءِ مرڪزي سرڪار پنهنجي ڪنٽرول ۾ وٺي رهي هئي. جهڙوڪ، واپڊا، گئس، تيل، ريلوي ۽ پوليس تي مرڪز غير قانوني طور قبضو ڪري چُڪو هو ۽ ڄڻ ته صوبن کي وڏي جبر هيٺ ون يونٽ جي شِڪنجي مان آزاد ڪيو ويو هو.

يحيٰ خان جي 7 ڊسمبر 1971ع واري حڪم ۾ به رينجرس فورس کي سنڌ ۽ پنجاب لاءِ رکيو ويو ۽ ان جو نالو اڃا پاڪستان رينجرس نه رکيو ويو هو ۽ هر صوبي ۾ رينجرس جو ڪنٽرول صوبن حوالي ئي ٿيل هو. وفاقي بيورو ڪريسي، جيڪا اختيارن جي مرڪزيت تي هِريل هئي. اُن ڀُٽي صاحب جا ڪَنَ ڀري 20 اپريل 1972ع تي ڀُٽي صاحب کان وري ٻيو حڪم جاري ڪرايو، جنهن ۾ سنڌ ۽ پنجاب لاءِ ٺاهيل رينجرس جو ڪنٽرول سنڌ ۽ پنجاب کان کسي مرڪزي سرڪار حوالي ڪيو ويو. ڀُٽي صاحب اهڙو حڪم ملڪ جي صدر ۽ چيف مارشل لا ايڊمنسٽريٽر جي حيثيت سان جاري ڪيو. اهڙيءَ طرح سان 1943ع ۾ ٺهيل سنڌ رينجرس ون يونٽ کان پوءِ سنڌ حوالي ٿيڻ بجاءِ پهرين پنجاب ۽ پوءِ مرڪز حوالي ٿي وئي، بدقسمتيءَ سان اهڙو حڪم سنڌي صدر جاري ڪيو.

1973ع جو آئين:

1973ع جي آئين ٺهڻ کان پوءِ جيڪي قانون اولهه پاڪستان جي اسيمبلي ٺاهيا هئا، اهي صوبن کي پنهنجي پنهنجي صوبي لاءِ اختيار ڪرڻا هئا، پر 1975ع ۾ سنڌ سرڪار اولهه پاڪستان جا ڪيترائي قانون جهڙوڪ، ليڊ روينيو ايڪٽ 1967ع ته اختيار ڪيا پر ويسٽ پاڪستان رينجرس آرڊيننس 959 کي سنڌ لاءِ اختيار ڪري پنهنجي رينجرس فورس ٺاهڻ کان نابري واري ۽ 1975ع ۾ مرڪز غير آئيني طور اولهه پاڪستان جي سنڌ ۽ پنجاب صوبن لاءِ ٺهيل ويسٽ پاڪستان رينجرس کي ايڪٽ ذريعي پاڪستان رينجرس ۾ شامل ڪري ڇڏيو. جيئن ته ان وقت مرڪز ۽ صوبن ۾ پيپلز پارٽي سرڪار جي حڪومت هئي، ان ڪري سنڌ صوبي، مرڪز جي اهڙي غير آئيني ۽ غير قانوني عمل تي اڄ ڏينهن تائين چپ سبي ڇڏيا آهن. 1943ع ۾ قانوني ۽ آئيني طرح ٺهيل پنهنجي رينجرس فورس کي 2013ع تائين به مرڪز جي حوالي رکيو آهي. چوندا آهن ته، مڪافات عمل جو هر دفعي ورجاءَ ٿيندو آهي، اڄ سنڌ ۾ پيپلز پارٽيءَ جي سرڪار آهي پر پيپلز پارٽيءَ جي چيئرمين ۽ گورنر سنڌ پاران سنڌ رينجرس جو جيڪو ڪنٽرول 1972ع ۽ 1975ع ۾ مرڪز کي ڏنو ويو هو، ان ساڳئي رينجرس ذريعي مرڪز سندن صوبائي حڪومت جو حال احوال وٺي رهيو آهي. ان وقت جيڪڏهن رينجرس جو ڪنٽرول آئيني طور سنڌ سرڪار حوالي ڪيو وڃي ها، ته اسان جي وڏڙن پاران 1943ع ۾ ٺاهيل هي آئيني ۽ قانوني فورس اڄ مرڪز جي چرچ تي نه پر سنڌ سرڪار جي هٿن ۾ هجي ها ۽ سنڌ کي پوليس سان گڏوگڏ هڪ جُدا فورس جو ڪنٽرول هجي ها پر گذريل 70 سالن کان هن ويڌن تي نه رڳو سنڌ سرڪار خاموش رهي پر مرڪز جي ڪارندن آئين ۽ صوبائي خودمختياريءَ جي سنگين خلاف ورزي ڪندي، سنڌ ۾ رينجرس ذريعي رِڻ ٻاري ڏنو.

ان ۾ ڪوبه شڪ نه آهي، ته رينجرس پوليس جي مددگار فورس آهي پر سنڌ جي پوليس فورس هينئر اهڙي ته ڪمزور ٿي چُڪي آهي، جو اها لاقانونيت جي نه رڳو پاڙ پٽڻ کان لاچار آهي پر ان تي به رينجرس وانگر مرڪز جا آفيسر قابض آهن ۽ اها به سنڌ سرڪار جي ڪنٽرول ۾ نه پر مرڪز جي ڪنٽرول ۾ آهي. 1935ع جي گورنمينٽ آف انڊيا ايڪٽ هيٺ سنڌ کي نه رڳو پنهنجي پوليس فورس پر رينجرس ۽ سنڌ ڪانسٽبلري (Sindh Constabulary) به هيون پر 1973ع جو آئين، جيڪو گورنمينٽ آف انڊيا ايڪٽ 1935ع کان ڪي قدر اڳڀرو آهي، ان هيٺ هينئر سنڌ وٽ نه ته سنڌ پوليس سروس آهي ۽ نه وري رينجرس. سنڌ ڪانسٽبلري (Sindh Constabulary) کي ته ڪڏهن جو ختم ڪيو ويو. ان ڪري لاچار ۽ بيوس سنڌ سرڪار انتظامي طور تي نه رڳو مرڪز جي ڳيجهو آهي پر سندس حالت بدتر آهي. اها ڪا حالت اسان سان ٻئي ڪنهن نه ڪئي آهي پر اسان پنهنجي ڪئي جو ڪِيتو لوڙي رهيا آهيون. 1973ع جو آئين ٺهڻ کانپوءِ سنڌ نه ته پنهنجي رينجرس ٺاهي يا مرڪز کان واپس ورتي ۽ نه وري سنڌ پوليس سروس ٺاهي مرڪز جي آفيسرن کي گهر ڀيڙو ڪيو. اها به ڳالهه نه آهي، ته ڪو 1973ع جو آئين سنڌ سرڪار يا سنڌ اسيمبليءَ کي سنڌ پوليس سروس يا سنڌ رينجرس ٺاهڻ کان روڪي ٿو، پر سنڌ ۾ سرڪار جي اوليتن تي امن امان، صوبي جي انتظامي، مالي ۽ قانوني خودمختياري هرگز نه آهي. ان سبب جي ڪري ئي مالا مال سنڌ پنهنجي آباديءَ کي نه ته امن امان، سُک ۽ شانتي آڇي سگهي آهي ۽ نه ئي وري روزگار، صحت ۽ تعليم ڏئي سگهي آهي.

مرڪز پاران امن امان لاءِ رينجرس جي مقرري:

آئين هيٺ صوبن ۾ اندروني انتشار ۽ امن امان کي قائم رکڻ لاءِ مرڪز سول انتظاميا جي مدد ۾ رڳو فوج مقرر ڪري سگهي ٿو. جيئن ته آئين هيٺ مرڪز کي رينجرس تي قبضو ڪرڻ جو ڪوبه اختيار نه آهي، ان ڪري ئي آئين هيٺ صرف فوج کي ئي مرڪز صوبائي سرڪار جي مدد لاءِ موڪلي سگهي ٿو پر جيئن ته سنڌ لاءِ ٺهيل رينجرس فورس تي مرڪز 1971ع کان غير آئيني ۽ غير قانوني قبضو ڪيو آهي، ان ڪري سنڌ ۾ مرڪز جي پاليسين جي ڪري پيدا ٿيندڙ مسئلن کي منهن ڏيڻ لاءِ هو رينجرس جو استعمال ڪري رهيو آهي، جيڪو آئين جي ابتڙ آهي.

ڪراچيءَ ۾ امن امان جي صورتحال:

ڪراچيءَ ۾ امن امان جي صورتحال مرڪز جي تسلط جو سِڌو نتيجو آهي ۽ اهو مرڪزي تسلط جو سائيڊ افيڪٽ آهي، ان ڪري بجاءِ جو مرڪز سنڌ تي پنهنجو تسلط ختم ڪري سنڌ جي خودمختياريءَ کي مڃي. هو مرڪزي تسلط جي نتيجي ۾ پيدا ٿيندڙ امن امان کي سنڌ جو مسئلو چئي، سنڌ ۾ سِڌي مداخلت جي راهه گهڙي رهيو آهي. ان ۾ ڪوبه شڪ نه آهي، ته امن امان قائم ڪرڻ سنڌ سرڪار جي ذميواري آهي پر جڏهن مرڪز ڌاري آباديءَ کي چيڪ ڇڏي، 25 لک غير ملڪين خلاف ڪوبه قدم نه کڻي، سڄي ملڪ مان ڏوهاري ڪراچيءَ ۾ اچي رهن ۽ آئين جي آرٽيڪل 15 هين تحت سنڌ ۾ آباديءَ جي وهڪري تي ڪنٽرول ڪرڻ بجاءِ ان کي همٿائي ۽ سياسي جماعتن کي سنڌ جي ورهاڱي جا لالي پاپ ڏيکاري، سنڌ جي وسيلن تي قبضو ڪري، ته ڇا اهڙي صورت ۾ سنڌ ۾ امن امان قائم رهي سگهندو؟ مرڪز جيڪڏهن پنهنجي تسلط وارين پاليسين کي اڄ ئي ختم ڪري سنڌ جي وحدانيت ۽ خود اختياريءَ جو اعلان ڪري، سنڌ کي رينجرس واپس ڪري، ته هوند ڪمزور سنڌ سرڪار به امن امان قائم ڪري سگهي ٿي پر مير تقي مير وانگر. جس ڪئ سبب هوئئ بيمار اس عطار ڪئ .... سئ دوا ليتئ هيڻ.

جي بنياد تي رکيل پاليسي، نه ته سنڌ کي مستقل امن ڏئي سگهي ٿي ۽ نه خوشحالي. سنڌ کي مرڪز ۽ وڏيرن اهڙو ته ڀڙڀانگ ڪري ڇڏيو آهي، جو اها هاڻ آڪسيجن تي هلي رهي آهي. هينئر مرڪز ۾ سندن حڪومت نه آهي ۽ کين گهرجي ته، هو سنڌ تي مرڪز جي تلسط جي ڪارن ڪڪرن کي ڌِڪي پوئتي ڪن ۽ سنڌ ۾ ڌاري آبادڪاريءَ جي روڪٿام لاءِ اُپاءَ وٺن.

رينجرس جو ڪنٽرول:

سنڌ سرڪار مرڪز کان رينجرس جو ڪنٽرول واپس ڪرڻ جو نه رڳو مطالبو ڪري سگهي ٿي پر 1971ع ۽ 1972ع ۾ يحيٰ خان ۽ ڀُٽي صاحب جي حڪمن کي رد ڪندي، ويسٽ پاڪستان رينجرس آرڊيننس 1959ع کي اختيار ڪري پنهنجي رينجرس فورس تشڪيل ڏئي سگهي ٿي، ڇو ته مرڪز 1971ع کان انتظامي حڪمن ۽ غير آئيني قانون سازي ڪري، رينجرس جو ڪنٽرول پاڻ وٽ رکيو آهي. اڄ به رينجرس واري قانون کي ويسٽ پاڪستان رينجرس ترميمي آرڊيننس 1959ع سڏيو وڃي ٿو، جيڪو هڪ صوبائي قانون آهي ۽ مرڪز ان ۾ غير آئيني ترميم ڪئي آهي. سنڌ سرڪار کي گهرجي، ته اها پنهنجي آئيني ۽ قانوني حقن جو تحفظ ڪري ۽ ڌارين جي آبادڪاريءَ کي روڪڻ لاءِ اريزونا رياست وانگر قانون سازي ڪري، ڇو ته سنڌ ۾ امن امان جي خراب صورتحال مرڪز جي تسلط ۽ ان جي پاليسين جو نتيجو آهي.

Kawish Sept 11, 2013

No comments:

Post a Comment